Οθωμανικά μνημεία στην Ελλάδα: Κληρονομιές υπό διαπραγμάτευση
Γαλλική Σχολή Αθηνών/ École française d’Athènes
20-22 Ιουνίου 2019
Μια δεκαετία μετά την εμβληματική έκδοση του Υπουργείου Πολιτισμού «Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» η οποία ενέγραψε στη δημόσια σφαίρα το κρατικό ενδιαφέρον για τη διαφύλαξη, μελέτη και ανάδειξη της υλικής κληρονομιάς της οθωμανικής περιόδου, η κληρονομιά αυτή παραμένει αμφιλεγόμενη. Παράλληλα με το αυξανόμενο επιστημονικό αλλά και ευρύτερο ενδιαφέρον για αυτήν την πτυχή της ιστορίας του υλικού πολιτισμού του ελλαδικού χώρου εκφράστηκαν απόψεις που αμφισβητούν το κατά πόσο τα μνημεία αυτής της περιόδου συνιστούν «κληρονομιά» του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Επιπλέον, αν και τα εμβληματικά μνημεία της πρώιμης κυρίως περιόδου έχουν εν μέρει θεσμικά «χαρτογραφηθεί» και μελετηθεί, αυτά της ύστερης περιόδου, τα οποία αποτελούν και το μεγαλύτερο όγκο των οθωμανικών μνημείων στην Ελλάδα, υφίστανται τις συνέπειες της μειωμένης κρατικής μέριμνας για τη διατήρηση και συντήρηση των νεότερων μνημείων στο σύνολό τους. Συνεπώς, η συγκρότηση ενός διακριτού πεδίου κριτικής μελέτης του συνόλου των οθωμανικών (άυλων και υλικών) μνημείων αφενός εκφράζει το ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον των πεδίων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα και αφετέρου αντανακλά τις ανάλογες εξελίξεις στο διεθνές επιστημονικό επίπεδο.
Το καθεστώς των οθωμανικών μνημείων στην Ελλάδα, ειδικά αυτών με προφανή θρησκευτικό χαρακτήρα (π.χ. τζαμιά), είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενο. Ταυτόχρονα, όντας ιστορικά αποπλαισιωμένα, τα οθωμανικά μνημεία εκφράζουν μια ετερότητα που προσφέρεται για οριενταλιστικές και νοσταλγικές προσεγγίσεις του παρελθόντος. Αυτή η πτυχή της οθωμανικής κληρονομιάς διαπλέκεται δυναμικά με τον χώρο των ψηφιακών τεχνολογιών (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης), αλλά και τα παραδοσιακά δημοφιλή μέσα έκφρασης (π.χ. ιστορικό μυθιστόρημα). Η ορατότητα ή ακόμα η συνύφανση ή και η οργανική τους ενσωμάτωση στον αστικό ιστό και το αστικό τοπίο πολλών νεοελληνικών πόλεων τα καθιστούν σε ορισμένες περιπτώσεις «μνημονικούς εισβολείς». Με αυτό τον ενεργητικό/εμπρόθετο ρόλο που εκπορεύεται από την υλικότητά τους (Gell 1998) τα μνημεία τροφοδοτούν τον δημόσιο διάλογο και την αντιπαράθεση σε συνάρτηση πάντα με την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική συγκυρία της Ελλάδας και τις σχέσεις της με την Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα μετατρέπονται τα ίδια σε πεδίο αντιπαραθέει την πρωταρχική ανάγκη για τηνl;yterh dσεων, προβολής ιδεολογιών και άσκησης εξουσιών. Υπό αυτήν την έννοια, η οθωμανική κληρονομιά αποτελεί μια κληρονομιά υπό συνεχή διαπραγμάτευση (Macdonald 2009). Η πολιτική της διάσταση εντείνει και υπογραμμίζει την πρωταρχική ανάγκη για τη συστηματική επιστημονική τεκμηρίωση και μελέτη της. Την ίδια στιγμή, σε ό,τι αφορά τον μεγάλο όγκο των σωζώμενων κτηρίων της ύστερης οθωμανικής περιόδου (περ. 1880-1913), που δεν προστατεύονται εξ ολοκλήρου νομοθετικά, η επιλεκτική συντήρησή τους διαπλέκεται με την εμπορευματική τους ανταποδοτικότητα, αναδεικνύοντας έτσι και την οικονομική διάσταση αυτής της κληρονομιάς.
Στο πλαίσιο αυτό, η Επιστημονική Επιτροπή του συνεδρίου προσκαλεί την κατάθεση περιλήψεων πρωτότυπων και κριτικών εισηγήσεων από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους (ιστορία, αρχαιολογία, αρχιτεκτονική, ανθρωπολογία, μουσειολογία, πολιτισμικές σπουδές), σχετικών με τα παρακάτω θεματικά πεδία και ερευνητικά ερωτήματα:
- Ιστορική τεκμηρίωση: αρχειακές πηγές
- Αρχαιολογική έρευνα: ανασκαφικά τεκμήρια και επιγραφές
- Αρχιτεκτονική έρευνα και επιτόπια καταγραφή
- Ζητήματα αποκατάστασης και ανάδειξης
- Οθωμανικη κληρονομιά και δημόσιος χώρος
- Η οθωμανική κληρονομιά στο επίκεντρο κοινωνικών συγκρούσεων
- Κριτικές μεθοδολογικές προτάσεις: Υλικότητά και διαισθητηριακότητα
- Η μουσειολογική πραγμάτευση της υλικής κληρονομιάς της οθωμανικής περιόδου
- Οθωμανικές κληρονομιές και ψηφιακές τεχνολογίες
- Διαχείριση, επιχειρηματικότητα, κατανάλωση και πολιτιστικός τουρισμός
- Τα οθωμανικά μνημεία στην Ελλάδα και η Τουρκία